اشعه ایکس پزشکی چیست؟
اشعه ایکس پزشکی چگونه کار می‌کند؟
چه زمانی از اشعه ایکس پزشکی استفاده می‌شود؟
آیا خطراتی وجود دارد؟

اشعه ایکس پزشکی چیست؟

اشعه ایکس شکلی از تابش الکترومغناطیسی شبیه نور مرئی است. با این حال، برخلاف نور، اشعه ایکس انرژی بالاتری دارد و می‌تواند از بیشتر اجسام از جمله بدن عبور کند. اشعه ایکس پزشکی برای تولید تصاویری از بافت ها و ساختارهای داخل بدن استفاده می‌شود. اگر اشعه ایکس که از بدن عبور می‌کند از یک آشکارساز اشعه ایکس در سمت دیگر بیمار نیز عبور کند، تصویری تشکیل می‌شود که نمایانگر "سایه های" تشکیل شده توسط اجسام داخل بدن است.

یکی از انواع آشکارسازهای اشعه ایکس فیلم عکاسی است، اما انواع دیگری از آشکارسازها وجود دارند که برای تولید تصاویر دیجیتال استفاده می‌شوند. تصاویر اشعه ایکس حاصل از این فرآیند رادیوگرافی نامیده می‌شود.

گرافیک توضیح دهنده طیف الکترومغناطیسی، از امواج رادیویی تا پرتوهای گاما طیف الکترومغناطیسی، انرژی اشعه ایکس بالاتر از نور مرئی است.

اشعه ایکس پزشکی چگونه کار می‌کند؟

برای ایجاد رادیوگرافی، بیمار به گونه ای قرار می‌گیرد که قسمتی از بدن که تصویربرداری می‌شود بین منبع اشعه ایکس و آشکارساز اشعه ایکس قرار گیرد. هنگامی که دستگاه روشن می‌شود، اشعه ایکس در بدن حرکت می‌کند و بسته به تراکم رادیولوژیکی بافت هایی که از آن عبور می‌کنند، به مقدار متفاوتی توسط بافت های مختلف جذب می‌شود. چگالی رادیولوژیکی با چگالی و عدد اتمی (تعداد پروتون‌های موجود در هسته یک اتم) ماده مورد عکس‌برداری تعیین می‌شود. به عنوان مثال، استخوان‌های ما حاوی کلسیم هستند که عدد اتمی بالاتری نسبت به سایر بافت‌ها دارد. به دلیل این خاصیت، استخوان ها به راحتی اشعه ایکس را جذب می‌کنند و بنابراین کنتراست بالایی در آشکارساز اشعه ایکس ایجاد می‌کنند. در نتیجه، ساختارهای استخوانی در برابر پس زمینه سیاه رادیوگرافی سفیدتر از سایر بافت ها به نظر می‌رسند. برعکس، اشعه ایکس راحت تر از طریق بافت هایی که از نظر رادیولوژیکی متراکم تر هستند، مانند چربی، ماهیچه ها و حفره های پر از هوا مانند ریه ها عبور می‌کند. این ساختارها با سایه های خاکستری در رادیوگرافی نمایش داده می‌شوند.

چه زمانی از اشعه ایکس پزشکی استفاده می‌شود؟

در ادامه نمونه هایی از معاینات و روش هایی وجود دارد که از فناوری اشعه ایکس برای تشخیص یا درمان بیماری استفاده می‌کنند را توضیح می‌دهیم:

تشخیصی
رادیوگرافی اشعه ایکس: شکستگی‌های استخوان، تومورهای خاص و سایر توده‌های غیرطبیعی، ذات‌الریه، برخی از انواع آسیب‌ها، کلسیفیکاسیون، اجسام خارجی یا مشکلات دندانی را تشخیص می‌دهد.

ماموگرافی: رادیوگرافی پستان که برای تشخیص و تشخیص سرطان استفاده می‌شود. تومورها معمولاً به صورت توده‌های منظم یا نامنظم ظاهر می‌شوند که تا حدودی روشن‌تر از پس‌زمینه رادیوگرافی هستند (یعنی در پس‌زمینه سیاه سفیدتر یا در پس‌زمینه سفید سیاه‌تر). ماموگرافی همچنین می‌تواند تکه‌های کوچک کلسیم به نام میکروکلسیفیکاسیون را شناسایی کند که به صورت لکه‌های بسیار روشن در ماموگرافی ظاهر می‌شوند. در حالی که معمولاً خوش خیم است، الگوهای خاص میکروکلسیفیکاسیون ها می‌تواند نشان دهنده وجود سرطان باشد.

توموگرافی کامپیوتری (CT): ترکیبی از فناوری سنتی اشعه ایکس با پردازش کامپیوتری برای تولید یک سری تصاویر مقطعی از بدن است که بعداً می‌تواند ترکیب شود و یک تصویر اشعه ایکس سه بعدی را تشکیل دهد. تصاویر CT جزئیات بیشتری نسبت به رادیوگرافی ساده دارند و به پزشکان این امکان را می‌دهند که ساختارهای داخل بدن را از زوایای مختلف مشاهده کنند.

فلوروسکوپی: از اشعه ایکس و یک صفحه فلورسنت برای به دست آوردن تصاویر لحظه ای از حرکت در بدن یا مشاهده فرآیندهای تشخیصی، مانند دنبال کردن مسیر ماده حاجب تزریق شده یا بلعیده شده استفاده می‌کند. به عنوان مثال، فلوروسکوپی برای مشاهده حرکت قلب تپنده، و با کمک عوامل کنتراست رادیوگرافی، برای مشاهده جریان خون به عضله قلب و همچنین از طریق عروق خونی و اندام ها استفاده می‌شود. این فناوری همچنین با یک ماده کنتراست رادیوگرافی برای هدایت یک کاتتر با نخ داخلی در طی آنژیوپلاستی قلب، که یک روش کم تهاجمی برای باز کردن شریان‌های مسدود شده است که خون را به قلب می‌رسانند، استفاده می‌شود.

درمانی
پرتودرمانی در درمان سرطان: اشعه ایکس و سایر انواع پرتوهای پرانرژی را می‌توان برای از بین بردن تومورها و سلول های سرطانی با آسیب رساندن به DNA آنها استفاده کرد. دوز تابشی که برای درمان سرطان استفاده می‌شود بسیار بیشتر از دوز پرتوی مورد استفاده برای تصویربرداری تشخیصی است. پرتو درمانی می‌تواند از یک دستگاه خارج از بدن یا از یک ماده رادیواکتیو که در بدن، داخل یا نزدیک سلول های تومور قرار می‌گیرد، یا به جریان خون تزریق می‌شود.

آیا خطراتی وجود دارد؟
در صورت استفاده مناسب، مزایای تشخیصی اسکن اشعه ایکس به میزان قابل توجهی بیشتر از خطرات آن است. اسکن اشعه ایکس می‌تواند شرایط احتمالاً تهدید کننده زندگی مانند انسداد عروق خونی، سرطان استخوان و عفونت ها را تشخیص دهد. با این حال، اشعه ایکس تشعشعات یونیزان را تولید می‌کند - شکلی از تابش که پتانسیل آسیب رساندن به بافت زنده را دارد.